Krijimet e mëposhtme janë shkëputur nga „Antologji e poezisë rumune moderne”, hartuar nga Kopi Kyçyku dhe botuar në Bukuresht në vitin 2003.
Në rreth 500 faqet e saj, antologjia e mësipërme përfshin pjesë nga krijimtaria e më shumë se 180 shkrimtarëve të rumanishtes, qysh nga fillimet e deri në ditët tona.
MIHAI EMINESKU
(1850-1889)
Glosë (Glossă)
Koha shkon, por edhe vjen,
Gjithçka rri e re, e vjetër;
Ç’është mirë a keq, e gjen,
Vraje mendjen veç, patjetër;
Mos ki shpresë e mos u ndruaj,
Ç’është valë, do shkojë si valë;
Në çdo ngasje, si i huaj,
Rri i ftohtë dhe pafjalë.
Gjëra plot para na dalin,
E në vesh na vijnë të tjera,
Por vëmendjen dot s’e ndalin,
S’kemi nge, ndaj i merr era.
Pangurrim qëndro mënjanë,
Tek vetveten e rigjen,
Kur me zhurma anembanë
Koha shkon, por edhe vjen.
As akrepi i saj nuk pjerret -
Kjo peshore e mendimit -
Drejt momentit që ze bjerret -
Fli e maskës së galdimit,
Që nga vdekja e saj merr lindje
Edhe zgjat një çast, jo tjetër,
Për atë që e njeh me bindje
Gjithçka rri e re, e vjetër.
Spektator si në teatër
Në kët’ botë përherë ji:
Luan njëri dhe për katër
Çirrja maskën gjithsesi;
Dhe në nxjerrtë lot fytyre
Rri në qoshe, veten ndjen,
Të kuptosh nga arti i tyre
Ç’është mirë a keq, e gjen.
Çka do vijë e çfarë ka shkuar
Janë dy pamje, veç një fletë,
Fillin ka për ta shikuar
Bash në fund kush nxë në jetë;
Gjithë ç’qenë e do të vinë
I shikojm’ me sytë e vjetër
Që t’u njohësh kotësinë
Vraje mendjen veç, patjetër.
Mbetkan pó të njëjtat mjete
Që trysnojnë çdo gjallesë
Kanë rrjedhur mijra vjete,
Bota njeh gaz e dënesë;
Tjetër maskë, e njëjta pjesë,
Tjetër gojë, të njëjtët truaj,
I zhgënjyer, prerë në besë
Mos shpreso e mos u druaj.
Mos shpreso kur ligësitë
Për ngadhnjim lidhen jo rrallë
Ta kalojnë ndyrësitë
Dhe në qofsh me yll në ballë;
Mos u tremb kur përsëri
Ndërlëvdohen me aq fjalë
Me ta kurrë shok mos ji
Ç’është valë, do shkojë si valë.
Me një këngë prej sirene
Bash kjo botë i ngre kurth dritës
Që të ndrrojë aktorët skene
Me karrem të josh drejt pritës;
Atypari qëndro strukur
Veshin fare mos e luaj
Që nga shtegu ku je futur
Në çdo ngasje, si i huaj.
Në qëllofshin, bëj mënjanë,
Në të nëmshin, mos bëj zë;
Se dhe fjalët vlerë s’kanë
U di kutin, çfar’ pret më?
Le të thotë gjithkush ç’të dojë,
Kush të mundë, le të dalë
Që mos lidhesh as me gojë
Rri i ftohtë dhe pafjalë.
Rri i ftohtë dhe pafjalë
Në çdo ngasje, si i huaj,
Ç’është valë, kalon si valë,
Mos shpreso dhe mos u druaj,
Vraje mendjen veç, patjetër,
Ç’është mirë a keq, e gjen;
Gjithçka rri e re, e vjetër;
Koha shkon, por edhe vjen.
TUDOR ARGEZI
(1880-1967)
Asnjëherë vjeshta...
Asnjëherë vjeshta më e bukur s'ka qënë,
Si për shpirtin tonë, që vdekjen s'e njeh,
Shtrojë faqezbehtë - dheu mëndafsh-hënë,
Drurët sikur grinden me të hirtat re.
Grumbull rrinë shtëpitë, njëlloj si bucela,
Vera është trashur në fundin thjesht baltë,
Jam në breg të kaltër të lumit me vela,
Nga ku kemi pirë arin porsi mjaltë.
Zogjtë e zinj po ngjiten tej në perëndim,
Si një gjethe e ligur e të shenjtit bli,
Shkoqin, tek përshkundin lart, në fluturim,
Krahët frymëmarrës në aq kaltërsi.
Cili do të qahet, cili do të qajë,
Vjen për t'i vënë veshin ngasjes gjë a gjëzë,
Plepat - sy drejt qiellit, ndezin një flaknajë,
Hija e tyre hijen e gropos në rrëzë.
Mes dy netësh
Në dhomë e ngula vrrullshëm lopatën e mprehtë,
Përjashta frynte era dhe shiu ish i shpejtë.
Gërmova në krejt dhomën, jo pak, në thellësi.
Përjashta frynte erë. Përjashta binte shi.
E hodha nga dritarja, nga gropa dhenë e zi.
I zi ishte vërtet, e kaltër perdja e tij.
U ngrit deng gjer në xham, u ngrit dheu lirisht.
Sa bota ngjiti majën, në majë qante një Krisht.
Gërmo, gërmo, u thye sakaq lopata e shkretë,
Në kockat si prej guri të Tij, të Atit vetë.
U ktheva nëpër kohra, u ktheva në pikënisje,
Në dhomën krejt të zbrazët, mërzitse, në vithisje.
Dhe desha atëçast të ngjitem gjer në majë,
Një yll në qiej endej. Ish vonë në qiellin pllajë.
Sapo kishe ikur
Sapo kishe ikur. Të shkoje të luta.
Me sy po të ndiqja, ndaj shtigjesh u futa,
Gjer humbe larg, tutje, tërfilit me erë,
S'i ktheve më sytë nga pas asnjëherë!
Një shenjë do jepja kur tej ikje ti,
Po ç'është shenja-hije në aq largësi?
Ah, desha të ikje, por edhe të rrije.
Mendimin e dytë, me ç'duket, s'ma dije.
S'të ndali për fat, jo, mendimi pa zë.
Përse ike, vallë? Po pse të rrish më?
Përse të jem i trishtuar?
Përse të jem i trishtuar, kur vjeshta vjen me pekule?
Për nuse, oborret janë kthyer në shporta me lule.
Dritaren e kam plot,
Mbi jargavanë e karafilë ndjehem zot.
Fillin e arit vjeshta ma ka lënë me bujari,
Dhe dielli po më lutet ta pres mik në shtëpi.
Një freski e re buzëqesh dhe përtërin plot hije,
Si pagëzim, a dasmë, a shenjë vashërie.
Përse të jem i trishtë? Kur paqja e ëmbël prore
Më mbart porsi një lundër në qetësi dritore?
Eshtë një buzëqeshje që majë librash më zbut.
Jetë të reja shpërthejnë hareshëm nga eshtrat me ngut.
Shoh gjethet si zbresin nga degët pa ndaluar.
I pat ndryshkur bryma, hëna i pat argjenduar.
Dëgjoj dhe gugitjen dënesore të dashurisë,
Që më ndalet me pëllumbat në strehën e shtëpisë.
Yjet e natës, shkëlqimtarë, i mbledhin të kapur
Nga qielli si një bisht palloi hapur.
Vetmia pranë meje fle,
Shtrirë mes batanijesh, me nge.
Më pyet nganjëherë, si prej ëndrre ngritur:
- A je ende këtu me mua dhe brenda meje, ngjitur? -
Nuk i ndruhem, as ajo s'ka turp nga kjo punë:
A s'po vrapon të fshihet bote tek unë?
Përse të ndjehem i trishtë? Që nuk di ta fërgëlloj më mirë
Me tingull violine zemrën e dheut të dlirë?
A nuk e kam ndërtuar shtëpinë prej tufi mbi Trotush,
Mbi lëndinën me degëza? Mos ndjehem i trishtë? Kush tha, kush?
LUÇIAN BLAGA
(1895-1961)
Unë nuk e prish buqetën e mrekullive të botës
Unë nuk e prish buqetën e mrekullive të botës
dhe nuk vras
me mendje të fshehtat që has
në udhën time
në lule, në sy, në buzë a varre.
Drita e të tjerëve
mbyt magjinë e së fshehtës së papërçueshme
në thellësi prej terri,
por unë,
unë me dritën time e rrit të fshehtën e botës -
dhe ashtu si hëna me rrezet e saj të bardha
nuk e zvogëlon, por me dridhje
e zmadhon edhe më të fshehtën e natës,
ashtu edhe unë e pasuroj agimin e errësuar
me drithma të gjera prej misteri të shenjtë,
dhe gjithçka e pakuptueshme
shndrrohet në moskuptime edhe më të mëdha
nën sytë e mi -
sepse unë dashuroj
dhe lule dhe sy dhe buzë dhe varre.
Rrapi
Në largësi të kthjellta dëgjoj nga gjoksi i një kulle
tek rreh si zemër një këmbanë
e në tinguj të ëmbël
më duket
se pikla qetësie, jo gjaku, më rrjedhin në damarë.
O rrap buzëpylli,
përse më mposht,
me flatra të buta kaq paqe,
kur dergjem nën hijen tënde
e më zbut me gjethen lozonjare.
Oh, kush e di? - Ndofta
nga trungu yt do të ma gdhendin
pas dokohe qivurin,
dhe qetësinë
që do shijoj midis dhogave të tij,
sikur e ndjej që tani:
e ndjej si gjethja jote ma derdh në shpirt -
dhe memec
dëgjoj si rritet në trupin tënd arkivoli,
arkivoli im,
në çdo çast që kalon,
o rrap buzëpylli.
Djepi
Isha aq i lodhur
dhe vuaja.
Besoj se vuaja nga tepri shpirti.
Në shpate agimet hapnin qepallat
dhe sytë e skuqur nga mosçlodhja.
I përhumbur u vetëpyeta:
Diell,
si e ndjen ende gëzimin e çmendur
të lindjes?
Dhe atë mëngjes të pagjumë
tek po ecja me hapa të plumbtë
në një cep të strukur më zunë sytë një djep.
Merimangat endnin në të botët e tyre të imta,
dhe zgavrat ia hanin qetësinë.
E këqyra me mendimin e tejhapur.
Ishte djepi,
në të cilin një dorë e plakur sot nga fati im
më përkundi
gjumin e parë dhe mbase të parën ëndërr.
Me gishtat e kujtimit
e preka
ngadalë,
ngadalë,
të shkuarën si një i verbër
dhe pa e kuptuar përse,
u gremisa
e me dënesë
zura të qaj mbi djepin tim.
Isha aq i drobitur
nga pranverat,
nga trëndafilët,
nga rinia
e nga qeshja.
Me hamendje po kërkoja në djepin plak
me duar vetveten
si fëmijë.
Shpirti i fshatit
Vogëlushe, veri duart mbi gjunjët e mi.
Unë besoj se përjetësia është lindur në fshat.
Këtu çdo mendim është më i ngadaltë,
dhe zemra të gufmon më rrallë,
sikur të mos rrihkej në kraharor,
por diku thellë nën dhe.
Këtu shërohet etja e shpëtimit të shpirtit,
e në se të janë përgjakur këmbët
ulu mbi një tog balte.
Pa shih, është mbrëmje.
Shpirti i katundit na fëshfërit pranë,
si një erë e ndrojtur bari të kositur,
si një rënie tymi nga strehë prej kashte,
si një lojë kecash mbi varre shtatlartë.
Pejsazh transhendent
Gjela apokaliptikë klithin e klithin,
klithin nga fshatra rumune.
Krojet e natës
hapin sytë e mbajnë vesh
lajmet e errët.
Zogj si ndoca ëngjëj prej uji
deti i sjell në brigje.
Në breg-me temjan në flokë
Jezusi përgjaket përbrenda
nga të shtatë fjalët
mbi kryq.
Nga pyje prej gjumi
e vise të tjera të zeza
kafshë të rritura në stuhi
dalin vjedhtas të pijnë
ujë të vdekur hendeqesh.
Digjet me mendime valësh
dheu i veshur me grurë.
Flatra me tingull legjende
përplasen të lemeritura në lumë.
Era fshikulloi pyllin
të thyejë degë e brirë drerësh.
Këmbana apo ndofta qivurë
këndojnë nën bar me mijra.
Kënga e kallzave
Nga malli e vdekja kallzat drithrohen tej në fushë,
kur drapri i hënës shfaqet në kupën qiellore.
Si vashat po kërkojnë, me ar në flokë e gushë,
hyjniun e agimit me afsh të zjarrtë prore.
Një fjalë nxjerrin kallzat, si vasha në zjarrmi:
i hënës drapër qënkej veç dritë, një dritë e beftë,
si mund, vallë, të na thikë, si mund ai, në gji,
në gjunjë, të na shtrijë përmbys, në erën e nxehtë?
Ky është trishtimi i madh i kallzave të pjekur,
se nuk janë të prera nga ti, e bukra hënë,
se vetëm nga i tokës hekur
t'u vijë fundi qënka thënë.
Qetësi
Kaq qetësi është përreth, sa më bëhet se dëgjoj
si përplasen mbi qelq rrezet e hënës.
Në gjoks
më është zgjuar një zë i huaj
dhe një këngë këndon tek unë një mall, që s'është i imi.
Thuhet se të moçmit që vdiqën para kohe,
me gjak të ri ende ndër deje
me dëshira të mëdha në gjak
me diell të gjallë në dëshirë
vijnë
vijnë të jetojnë më tej
tek ne
jetën e pajetuar.
Kaq qetësi është përreth, sa më bëhet se dëgjoj
si përplasen mbi qelq rrezet e hënës.
Oh, kush e di, - shpirt, - në ç'gjoks do ta këndosh
edhe ti njëherë pas shekujsh
mbi fijet e ëmbla të qetësisë,
mbi harpën prej terri - mallin e mbytur
dhe gëzimin e thyer të jetës? Kush e di? Kush e di?
VIKTOR EFTIMIU
(1899-1972)
Sa do të desha…
Të lë, sa do të desha, pas kujtimin
E plakut që pat qënë djalë puntor
Dhe kurrë me të mirë, pa le me zor,
S’kërkoi që t’i dhurojnë pavdekësimin.
Me djersë i njomi ditët e me mund,
I trishtëm, po gazmor ish nga natyra,
Përjetë të rrezatonte drita e ngjyra
Pat dashur, po çdo gjë paska një fund.
Mbi varr thjesht një mbishkrim, asgjë më tepër,
As ledha, as fragment nga ndonjë vepër,
Ka parë plot si ky kjo botë e vjetër.
Për foshnjat, për opingën u përpoq
Dhe vargun, nganjëherë keq nuk e poq,
I mbylli sytë kur s’bënte dot gjë tjetër.
Shqiponja
Në pellgun plot me ujra të pajetë,
Nën sytë e tu ca rosa shkunden, ngrohen,
Këlyshët veç vrapojnë ndërngacmohen,
Shkujdesur lehin fort, ndihen të qetë.
Veç ti, shqiponjë, ndodhesh në fole,
Rrethuar prej hijenash e çakallësh,
Në gjendje je, gjahtarët paq t’i tallësh,
Krenare, hijerëndë çan mbi re.
Të nginjur ke përherë trupin tënd,
Lavdinë asnjëherë s’e sjell ndërmënd,
Dhe qielli shpesh të ngjaka fort i ngushtë.
Lëvizjet tek i bën me ato flatra,
Pa zor i kap sakaq majat e kaltra,
E toka ty të duket sa një grusht.
Bukuroshja nga Epiri
Në shpirt dikush një këngë seç më mbolli,
Për vajzën e grabitur nga Janina,
Me kalë me patkonj si vetëtima,
Nga pasha turivrarë prej Anadolli.
Rrëmbimi u bë fap! sa hap-mbyll sytë,
E drejt mu në Stamboll bisha e çoi,
Xhami e shatërvane i tregoi,
Trallisje në qytetin pa të dytë.
Haremit epirotja si stoli,
I rrinte, po robina kish mërzi,
Me këngë urrejtjen fshihte shpesh hyjnesha.
Një ditë, kur rënduar ndjeu shtatin,
Prej frytit të flirtimit me xhelatin,
Në gjoks vetënguli thikën kauresha.
Pleqëria e luanit
Insektet e dyndën të famshmin luan,
Gëzofin e artë, tashmë të ronitur,
Mushkonjat e morrat, pickojnë të uritur,
Dhe çimkat shumohen sakaq tejendanë.
Dikur, kryelart, si çdokush që sundon,
Me bisht fshikullonte ngado, këdo paq,
Tani dhe maçoku hutaq, ngordhalaq,
Pështymën i hedh, e nxeh, e tërbon.
Po vdes mbreti i lodhur, qëndron i menduar,
Se kurrë në fiqir, për besë, s’i kish shkuar,
Ai, që ish fuqia, kish hirin dhe dritën,
Të shuhej ngadalë dhe vetë pleqëria
T’i ardhka nga shtimi, nga forca e lavdia
E kafshëve të vogla, që shpesh s’ngrysin ditën.
MAGDA ISANOS
(1916-1944)
Mëngjezi
Dua botën ta zbuloj, se asnjëherë
s'kam besuar që është e bukur (thotë poeti),
Porse sot, krehur me dritë shënd e verë,
në shtëpi mëngjezi hyri, (i vërteti).
Ende flija, kur dëgjova, pa kuptuar
disa hapa të dikujt pranë murit ngjitur -
Po vallzonte, tundte trupin e hepuar
nën vështrim të ca portretesh të habitur.
Këmbëzbathur po çapitej me tundimin,
në pasqyrë krejt kristali kish vibrime,
Ky mëngjez i paskej sjellë sot vallzimin
e gjith' vajzave të botës dhomës sime.
Duke këqyrur, po mendoja: qënka mirë
kur i ri je dhe përjashta ka diell-ar.
Ditë e bukur, sot një fjongo po të var
mu në gushë dhe me vete po të marr.
Fustani
Nga sënduku me erë molje dhe parfumi
nxori gjyshja një fustan nga të rinisë së parë.
Ish i hollë dhe i lehtë porsi tymi,
si të qënkej me mosgjë thurrur e larë.
Oh, sa trishtëm fëshfërika tash mëndafshi,
palët prishen me hepim si kurm i njomë,
lojë rrezesh, siluetat i ndjek afshi,
kohë të tjera hedhin valle nëpër dhomë.
Sheh sërish tangon e parë plaka, e gjora,
njeh sakaq edhe fustanin vashëror,
dhe i dridhet në atlas të ftohtë dora,
butësia e trondit, duron me zor.
E përkul ballin e rrudhur, bën mënjanë,
krrusur sheh me mall të ri shallin e vjetër...
Nga u zhduk vallzuesja e bukur, porsi zanë,
që lundronte në fustan si askush tjetër?
Po vocrraket e të lehtat ato këmbë,
po dhe sytë, dhe buzëqeshja dritëplotë,
mu në kurm të gjyshkës sime dy pëllëmbë
vallë, si vdiqën e të gjall' s'u bënë në botë?
Dhe m'u gjegjën vetë mëndafshet e qëmotit,
apo ndofta plaka, shalli i vjetëruar:
nuk kanë vdekur, po vallzojnë më tej prej lotit,
në fustane krejt të tjerë, tangon e shkuar.
Biri im, mos më kërko
O bir, mos më kërko. Fort mirë e di:
gjthçka do të të flasë me drejtësi.
kur unë të mos jem, përveç jehonë,
mos thuaj: "Për mamanë qënka vonë!"
Ta dish që nëpër lule do të qesh
o bir, do ta qarkoj shpesh e më shpesh
me re edhe me shi të pambaruar
oborrin ku pasditet kam kaluar.
Në dhimbje paç, më thirr çdo pasmesnate,
dhe vij në çast me gaz pranë zemrës sate,
paçka se mund t'u duhej krahve të mi
të çanin oqeanet në stuhi.
Dhe frikë të mos ndjesh në kam ndryshuar.
Mos thuaj: "Nëna s'ishte e shëmtuar!"
Se zërin do ma njohësh menjëherë,
nga prrallat që të thosha dimërverë.
Plot shenja do të thonë që unë jam,
kur pranë shtratit tënd mallin që kam
do shtroj dhe do të sjell ajër nga pyjet,
përdhé t'i zbres për ty hënën e yjet.
Nga heshtja do kuptosh që jam mamaja,
kur vij gjithçka tulatet (dhe hataja -
e dhimbja, e meraku për çdo gjë -)
nga era e ftoit, e bukës që s'ha më.
Në gjumë kur të shfaqem, do gëzosh,
dhe dielli kur të lindë kuqalosh,
nga frika se mos bëhem vesë e vdes,
lart ëngjëjt të më çojnë do t'i pres.
NIKITA STËNESKU
(1933-1983)
Për njerëzit
Shoh pas, mbi vitet ku kam shkuar,
mbi brezat e rreshtuar me kujdes,
ashtu, një përmbi një
si shtyllë që mban shtrënguar,
ashtu, një përmbi një,
të gjerin qiell, me diellin në mes.
Një trup fëmije mbart në krahë lehtë
një trup djaloshi, që hovshëm i vlon gjaku,
ky ngre një burrë, me ballin gjer në retë,
që mban thembrat me plasa të një plaku:
mustaqet dyllë, prej tymi të duhanit,
me gojë thith paprerë kaltërsi,
nga yjet dritëplotë të karvanit,
që zgjatet tejetej në gjithësi.
Ja, jetën time - shtyllë eshtërore,
në çast e fal, si s'ka gjë më të lehtë,
të mbajë në sup konstruktet njerëzore
në dasma e lindje - pjellë e gazit vetë.
I flas, e ftoj, e ftoj nga thellësitë
e zemrës sime thellë e fort përshkuar
prej një shigjete ar e zjarr e dritë,
çdo çift të rinjsh të dashuruar:
i gdhendni emrat ju me qetësi
në shtyllë të gjithë brezave të mi!
Të rinjtë
(Pamje nga Franca)
Puthen, ah, puthen, puthen
të rinjtë në rrugë, në pijetore, në parmakë,
puthen tërë kohën sikur ata vetë
nuk qënkshin veçse disa mbaresa
të puthjes.
Puthen, ah, puthen në makinat e harbuara,
në stacionet e metrosë, në kinema,
në autobuzë, puthen me dëshpërim,
me përdhunë, sikur
në fund të puthjes, në skaj të puthjes, pas puthjes
nuk do të pasonte veçse pleqëria e parathënë
dhe vdekja.
Puthen, ah, puthen, sikur të qënkshin
në errësirë, në errësirë më të sigurtë,
sikur nuk i shihte askush, sikur
dielli do të lindte
i ndritshëm
pasi gojët e coptuara nga puthja dhe të përgjakura
nuk do të ishin më në gjendje të puthen
veçse me dhëmbë.
Kali trojan
Unë vetë jam një kalë trojan.
Supi im ma pushton supin tim.
Syri im vetëplaçkitet.
Rrahjet e zemrës sime
nuk mund të dëgjohen
për shkak të rrahjeve të zemrës sime,
zëri im që thërret deri në qiell
i mbytur është
nga zëri im që thërret deri në qiell.
Jetën time nuk mund ta jetoj
për shkak të jetës sime.
Dashuria ime tërheq nga pas dashurinë time
me kalin e dashurisë sime
rretheqark kështjellës.
E fut presën e thikës sime në presën e thikës sime,
ndërkohë që sekonda që më tingëllon lindjen
shurdhohet për shkak të sekondës që më tingëllon lindjen.
Jam i zemëruar nga vetë zemërimi im,
jam i gëzuar nga vetë gëzimi im.
Shpresoj vetë shpresën time
dhe jam në kohën që jam
dhe nuk jam më kur nuk jam më.
Ky vend ëndrrash
Kur të jetë mbaruar asfalti i rrugës,
trupi im dhe kurmi yt do të bëhen asfalt
që të mos mbetet e paudhëtueshëm
ky vend ëndrrash.
Kur të kenë rënë gjethet e pemës,
kur të jetë tharë bari i fushës,
flokët e mi e flokët e tu
do të shtrihen mbi fusha
që të mos ndjejë të ftohtë
ky vend ëndrrash.
Kur të kenë shterur burimet
dhe shirat do të ngjiten lart,
unë e ti do të kapemi përdore
dhe do të qajmë, do të qajmë
që të mos mbetet vejushë e trishtimit
kjo trevë ëndrrash.
Kur të kenë ngordhur qentë,
kur të jenë zhdukur kuajt,
kur ljepujt do t'i hajë
goja e vdekjes,
kur korbat e zeza
dhe sgalemët e bardhë
do të përzjehen në gushën e ajrit,
unë e ti do të jemi
qen e kalë,
ljepur e sorrë,
por sidomos do të jemi
sgalemi i bardhë,
që të mos mbetet
pa diademën e mishit të gjallë
kjo trevë ëndrrash.
Poeti, si ushtari
Poeti, njëlloj si ushtari,
nuk ka jetë vetjake.
Jeta e tij vetjake është pluhur,
pluhur.
Ai ngre në darën e vorbullave të veta
ndjenjat e milingonës
dhe i afron, i afron pranë syve,
gjersa i bën njësh me sytë e tij.
Ai e ve veshin në barkun e qenit të uritur
dhe i merr erë me hundë turirit gjysmë të hapur,
derisa hunda etij dhe turiri i qenit
të bëhen njësh.
Në vapën frymëmbytëse
ai bën erë me krahët e zogjve,
të cilët, po ai, i tremb që t'i bëjë të fluturojnë.
Të mos i zini besë poetit kur qan.
Asnjëherë loti i tij nuk është i veti.
Ai ua ka nxjerrë sendeve lotët.
Ai qan me lotin e gjërave.
Poeti është si koha.
Më i shpejtë ose më i ngadaltë,
më rrenacak ose më i vërtetë.
Ruhuni se mos i thoni diçka poetit.
Ruhuni sidomos se mos i thoni ndonjë të vërtetë.
E, mbi të gjitha, ruhuni se mos i thoni diçka të ndjerë.
Menjëherë do të thotë se ai e ka thënë
dhe do ta shprehë në mënyrë të atillë
saqë dhe ju do të besoni se me të vërtetë
ai e paska thënë.
Por, veçanërisht ju lutem
të mos vini dorë mbi poetin!
Jo, mos vini kurrë dorë mbi poetin!
... Përveç në qoftë dora juaj
e hollë si rrezja.
Vetëm kështu dora juaj do të mundë
të kalojë nëpër të.
Ndryshe ajo nuk do të kalojë nëpër të
dhe gishtat tuaj do të mbeten mbi të
dhe ai do të mburret
se ka më shumë gishta se ju.
Dhe do të detyroheni të thoni"po",
se në të vërtetë ai ka më shumë gishta.
Por është më mirë, në më besofshi,
më mirë do të qe të mos vini
asnjëherë dorë mbi poetin.
... Dhe as që e meriton të vini dorë mbi të.
Poeti, ashtu si ushtari,
nuk ka jetë vetjake.
MARIN SORESKU
(1933-1996)
Shekspiri
Shekspiri e krijoi botën në shtatë ditë.
Ditën e parë bëri qiellin, malet dhe humnerat shpirtërore.
Ditën e dytë bëri lumenjtë, detet, oqeanet
Dhe ndjenjat e tjera -
E ia dha Hamletit, Julius Qezarit, Antonit, Kleopatrës dhe Ofelisë,
Otellos dhe të tjerëve
T'i zotërojnë, ata dhe pasardhësit e tyre,
Në jetë të jetëve.
Ditën e tretë i mblodhi të gjithë njerëzit
Dhe u mësoi shijet:
Shijen e lumturisë, të dashurisë, të dëshpërimit,
Shijen e xhelozisë, të lavdisë e kështu me radhë,
Gjersa u mbaruan të gjitha shijet.
Atëhere mbërritën ca njerëz që ishin vonuar.
Krijuesi u përkëdheli kokat me mëshirë,
Dhe u tha se nuk u mbetej veçse të bëheshin
Kritikë
Dhe t'ia hedhin veprën poshtë.
Ditën e katërt dhe të pestën ia la mënjanë së qeshurës.
Lëshoi klounët
Të bëjnë kollotumba,
Dhe i la mbretërit, perandorët
Dhe të palumtur të tjerë të zbaviten.
Ditën e gjashtë zgjidhi ca probleme administrative:
Vuri në vijë furtunën,
Dhe e mësoi mbretin Lir
Si duhet të mbajë një kurorë pendësh.
Patën mbetur ende ca copëra nga ngjizja e botës
Dhe krijoi Rikardin e III-të.
Ditën e shtatë pá nëse i pat ngelur ende ndonjë gjë për të bërë.
Drejtorët e teatrove patën mbushur tashmë tokën me afishe,
Dhe Shekspiri mendoi se pas aq mundimi
E kish bërë hak të shihte edhe ai një shfaqje.
Por, më parë, meqënëse ish tejmase i kapitur,
Shkoi të vdiste pak.
Shah
Unë lëviz një ditë të bardhë,
Ai lëviz një ditë të zezë.
Unë avancoj me një ëndërr,
Ai ma merr me luftë.
Ai më sulmon në mushkëritë,
Unë rri menduar një vit në spital,
Sajoj një kombinim të mrekullueshëm
Dhe i fitoj një ditë të zezë.
Ai lëviz një fatkeqësi
Dhe më kërcënon me kancerin
(I cili tashpërtash çapitet në trajtë kryqi).
Por unë i ve përpara një libër
Dhe e detyroj të tërhiqet.
I fitoj edhe ca gurë,
Por, shih, gjysma e jetës sime
Del buzë honit.
Do të të jap një shah që ta humbësh optimizmin,
Më thotë ai.
S'prish punë, bëj shaka unë,
Do të bëj rokadën e ndjenjave.
Prapa meje ime shoqe dhe fëmijët,
Dielli, hëna dhe miq të tjerë
Dridhen sa herë bëj ndonjë lëvizje.
Unë ndez një cigare
Dhe vazhdoj ndeshjen.
Sëmundja
Doktor, ndjej diçka vdekëse
Brenda qënies sime.
Më dhembin gjithë organet,
Ditën më dhemb dielli,
Ndërsa natën hëna dhe yjet.
Më ka dalë një xhungë në renë e qiellit
Që deri qëparë nuk e kisha vënë re
Dhe çdo mëngjes
Më duket se ka ardhur dimri.
Më kot u mbyta me ilaçe,
Kam urryer dhe kam dashuruar, kam mësuar të lexoj
Madje dhe kam lëçitur disa libra,
Kam folur me njerëzit dhe jam menduar,
Kam qënë i mirë dhe i bukur...
Të gjitha këto nuk kanë pasur asnjë efekt, doktor.
Dhe kam harxhuar një lumë me vite.
Besoj se jam sëmurur për vdekje
Atë ditë që u linda.
Ashkla
I
Njëri, Trika, po flinte.
Dhe i hyn një gjarpër në gojë.
Zgjohet me klithma:
- Obobo! Olele! Gjarpri! Gjarpri!
- Ku,mo?
- Më hyri në gojë.
- "I dukej bishti gjer qëparë", po thoshte edhe
Trina, që ia behu në çast.
E kapën dhe e vunë me këmbët përpjetë
E me kokën përposh,mbi një fti me qumësht
Të valuar. Që të shkonte avulli tek gjarpri.
Gjarpri njëherë për një herë nuk doli.
Se ishte qumësht pluhur
Dhe nga qumështi pluhur nuk duan t'ia dinë, e në vdeksh.
Njerëzit ikën.
Ai mbeti me gjarprin në bark
Rënkoi e qau: Obobo! Olele! deri sa e harroi.
Duhej të mbanin një emër
Eminesku as që ka ekzistuar ndonjëherë.
Ka ekzistuar vetëm një vend i bukur
Buzë detit
Ku valët sajojnë nyje bardhoshe
Si një mjekër e shpupurisur prej fodulli.
Dhe ca ujra si trungje që pikojnë
Ku hëna e ka pasur folenë rrotullame.
Dhe, sidomos, kanë qënë ca njerëz të thjeshtë
Që quheshin Mirçea Plaku, Stefani i Madh*,
Apo më shkoqur: barinj dhe bujq,
Të cilëve u pëlqente të recitonin
Mbrëmjeve rreth vatrës poezi...
"Shqerrkëzën" dhe "Yllin e mëngjesit" dhe "Letrën e Tretë"**.
Por meqë vazhdimisht dëgjonin
Si lehnin qentë në stanin e tyre,
Niseshin të luftonin me tartarët
Dhe me avarët dhe me hunët e gotët
Dhe me turqit.
Gjatë kohës që u mbetej e lirë
Midis dy rreziqeve,
Këta njerëz bënin nga fyejt e tyre
Enë
Për lotët e gurëve të mallëngjyer,
Aq sa rridhnin dojnat në luginë
Nga gjithë malet e Moldovës e të Muntenies
E të Trevës së Bërsës e të Vrançës***
E të visesve të tjera rumune.
Kanë qënë edhe ca pyje të dendur
Dhe një djalosh që kuvendonte me ta,
E i pyeste përse lëkunden edhe kur s'kish erë?
Ky djalosh me sy të mëdhenj,
Si historia jonë,
Kalonte i rrahur nga mendimet
Nga libri cirilik në librin e jetës,
Gjithë duke numuruar plepat e dritës, të drejtësisë, të dashurisë,
Që i dilnin vazhdimisht vetëm tek, kurrë çift.
Po kanë qënë edhe disa blire,
Dhe dy të dashuruar
Të cilët dinin ta shndrronin çdo lule
Në një puthje.
Dhe ca zogj si vetë retë
Që flatronin sipër tyre
Si pllaja të gjata e në lëvizje.
Dhe meqë të gjitha këto
Duhej të mbanin një emër,
Vetëm një emër,
I quajtën
Eminesku.
KRISTIAN POPESKU
(1959-1995)
Këshilla nga nëna
Kristin duhet ta kuptoni. Shumë gjëra thotë ai për ne, por mos ia merrni me gjithë mend. Ai na do dhe na nderon. Ndërsa ne kemi pasur gjithmonë besim në talentin e tij. Kur shkruan për mua se jam koketë dhe se ai nuk mbledh vetëm të zezën e thonjve por edhe njëfarë të trëndafiltë, që të mos prishim pará për pudër e buzkuq, e thotë ashtu me delikatesë dhe mendon, në fakt, për kursimet e mia. I tillë është ai. Nuk është bërë për këtë botë. Në të vërtetë, unë mbaj një pjesë të madhe të fajit: atëhere, gjatë atyre nëntë muajve, sa e mbaja në bark, s’kam parë veçse ëndrra erotike. Natë për natë. Nuk flinte me kast, që t’i shikonte ato ëndrra. Ndjeja se si rrekej të më shtrëngonte në krahë që përbrenda, por s’kishte, i gjori, ku të kapej. Dhe më binte me shkelma, siç bëjnë rrugaçët nëpër filma, në kinema, kur ndërpritet zëri. Ç’të bësh. Ç’mund të bëhet tani? Kam dëgjuar se po vdiqe në gjumë, ëndrra mbetet atje, mes tëmthave, si një kristal. Do ta le me gojë të ma nxjerrin me kujdes, të mos e thyejnë, që ta shohë Kristiani sa herë të dojë. Se më kot shtrëngon femra pa hesap në krahë. Kam lexuar edhe nëpër libra. Kot. Kështu që ëndrrën time të fundit po ia le atij.
Duhet ta kuptoni. Të mos e merrni me gjithë mend. Në ju thëntë se jam gati të ruaj në një qeskë bishtat e cigareve të mia që kur isha e re, bishtat e ndotur me buzkuq, dhe kur e braktis ndonjëra ia jap atij që t’i puthë fshehurazi që të platitet, duhet të mendoni se është i vetmuar. Nuk dinim ç’të bënim me të. Nuk nxjerr një fjalë goje për ditë me radhë. Gjithmonë i kam thënë: “Biri i mamit, mos e vrit kaq shumë mendjen. Se të laj e të hekuros, se po sipas kokës tënde jeton, se kam sakrifikuar jetën. E di unë se çfarë ndodh pasi vdes. Me të arritur atje, fillon të rinohesh. Po jo dosido. Por ata vite që t’i plakin fëmijët, të rinojnë ty. Po brenda familjes. Kur ti të letohesh, unë do të jem tërë nur, e bukur, dhe do të më dojë prapë yt atë, si njëherë e një kohë. Mos e vrit mendjen se po sjell pak pará në shtëpi. Ç’të bësh. S’ke ç’bën.
Nëna është e kujdesshme. Kur pres bukën, ajo e mbështjell me fasho dhe kur e thyej, ajo e ve menjëherë në allçi.
Pasi doli nga unë, ndjehesha ashtu, e gjymtë, uloke dhe do ta kisha paguar sadoqoftë një doktor të më presë e të më ndehë një protezë në bark. Nuk mundja pa të. Po dalngadalë u mësova. Filloi të më pëlqente. Në mbrëmje, kur i jepja të pinte, vishja fustanin e nusërisë, vija rruazat, ulja dritën e llampës, pudrosja gjinjtë dhe i lyeja me buzkuq. Lija mënjanë edhe trishtimet, duke menduar se gjithsesi do ta shante ndonjëri ndonjëherë e do ta kthente mbrapsht në të s’ëmës. Isha e re dhe ende në fëmijën e parë. Ç’të bësh. Kur mbushi dy muaj, i vizatoja qime nën sqetull, në mjekër, kudo ku s’kishte. Ia vizatoja me lapsin e syve. Ai rrinte i qetë dhe fërrmonte. Nuk mi’i ndante sytë.
Nëna është nikoqire. Ajo e ruan sheqerin në gotat e një sytjeni të vjetër, të zverdhur, të kapur me dy gozhda pas murit. Se vetëm kësisoj ëmbëlsohet një tenxhere e tërë qumështi me një lugëz të vetme sheqeri. Biri i mamkës. Ti s’e di. Por kur mbushe 13 vjeç, erdhe në shtëpi me një kafaz të madh, sa ti në këmbë. Dhe që atëhere, çdo vit, për ditëlindjen tënde dhe timen, dyndesh, të shtyjmë edhe ne, se sikur don të hysh edhe tani në atë kafaz. Dhe na lexon që atje brenda gazetën dhe mundohesh të ulërish ndaj nesh siç ulërije kur dole nga unë. Ne të dëgjojmë, të puthim, të urojmë përshumëvjet gëzuar dhe platitesh. E di unë se njëherë do të arrish të bëhesh poet i shquar. Punë e madhe se nuk të duan femrat dhe të dridhet dora kur shpje lugën në gojë. Punë e madhe se duhet të ta kujtoj unë se si e quajnë tët motër saherë kërkon ta thërresësh nëpër shtëpi. Punë e madhe se ti je ende me një këmbë te jot ëmë kur të tjerët kanë arritur tashmë me një këmbë në varr. Mos e çaj kokën, bir i mamit. Do t’ua tregosh ti qejfin atyre. Do të të varrosin. Me shërbesë, me lotë, siç është zakoni. Por pas tri-katër ditësh, unë do të kërkoj të të shoh pakëz, të të nxjerrin pak që atje. Dhe do të jetë qivuri bosh. Dhe brenda tij, në muret e tij: vetëm shënime nga ato të ndyrat, si në nevojtoret publike. Mos e çaj kokën, biri i mamit. S’ke ç’bën. Nuk je bërë për këtë botë.
Pema gjenealogjike
Të djelën në varrezë vijnë shumë njerëz. Shumië njerëz hyjnë e dalin nga varri si shtëpi i familjes sonë, që ka dy porta: një për burra, një për gra. Kur s'e sheh njeri, gjyshja hyn nga burrat, që të bëjë muhabet me tim atë, me tim gjysh.
Pema gjenealogjike e familjes Popesku është madhështore. Ajo rritet në parkun Çishmixhiu, pranë liqenit. Gjithnjë është e stolisur me llampa e lulka dhe rri shartuar me një shtyllë telegrafi. Në degët e saj kam varur ca lodra dhe fruta porcelani. Kam gërvishtur me një thikëz në lëvozhgën e saj: "Popesku + Dana + Kristi + mami = LOVE"
Kur isha i vogël, kisha një nënkrejse të madhe, të butë, të ngrohtë, mbushur me tul buke. Dhe e luta mamanë të më qepte shumë feta buke njëra me tjetrën, që të kem edhe një jorgan. E dija unë që femrat janë plot me tul, prandaj janë kaq të ngrohta e të buta.
_______________________________________________
** Krijime të famshme të Emineskut
*** Krahina rumune
