În loc de introducere / Në vend të hyrjes (Ro - Al)
Au trecut peste cinci decenii de la întâlnirea mea cu opera lui Eminescu și pot afirma că învățarea limbii române este pentru mine indisolubil legată de poezia acestui român etern care întruchipează în text și în destin literar câteva dintre trăsăturile unice ale genei (și geniului) românești.
Tânăr poet încă nepublicat, pasionat de literatură, traducând din italiană și rusă pentru propria îmbogățire spirituală, dar trimis să studieze geologia, nu credeam că voi transpune vreodată capodopere eminesciene în limba albaneză și nici că voi cerceta cu devotament structura poetică a lui Eminescu, uneori în sine, alteori comparativ cu operele unor frați întru poetică și simțire balcanică (precum Hristo Botev și Lasgush Poradeci). Nu pot spune că venirea mea în România anilor ’60 din secolul trecut reprezenta un exil în sensul clasic al cuvântului, dar, din fericire, conținea toate amănuntele și sensibilitățile individuale, ca să mă îndrept și mai hotărât spre literatură.
U lind më 14 shkurt 1935 në katundin Pererata të ish-qarkut Hotin, në territorin e sotëm të Republikës së Moldavisë, në famile bujqve rumunë Pavel dhe Eudokia Vieru, me mbiemrin vajzëror Didik. Kreu shkollën shtatëvjeçare në fshatin e lindjes në vitin 1950 dhe vazhdoi shkollën e mesme në qytetthin Lipkan, të cilën e përfundoi më 1953.
Filloi të botojë më 1957, kur ishte student. Më 1958, Vieru mbaroi Institutin Pedagogjik “Ion Kreanga” të Kishinjevit, Fakultetin e Filologjisë dhe Historisë. Në të njëjtin vit iu botua vëllimi i dytë poetik për fëmijë dhe nisi punën si redaktor në revistën për fëmijë “Shkëndija leniniste”. Ka qenë redaktor edhe i revistës “Dnjestri”, organ i Bashkimit të Shkrimtarëve të Republikës së Moldavisë, i Shtëpisë Botuese “Libri Rumun”, i Shtëpisë Botuese “Libri Moldovas”, ku iu botuan dy vëllime të tjera me vjersha dhe një poemë kushtuar Mihai Emineskut. Më 1965 i jepet Çmimi Republikan i Komsomolit për vëllimin “Vargje për lexuesit e të gjitha moshave” etj.
Më 1968 boton vëllimin me poezi lirike “Emri yt”, që u vlerësua nga kritika si vepra më origjinale. Në vitet 1969, 1970, 1973, 1974, 1977, 1981, 1982, 1989, Grigore Vieru boton në Kishinjev e në Bukuresht njëri pas tjetrit vëllime të tjera poetike, që gëzojnë popullaritet të madh.
Më 1990 u zgjodh Anëtar Nderi i Akademisë Rumune, më 1991 anëtar i Komisionit Shtetëror për Çështjet e Gjuhës, ndëra më 1992 Akademia Rumune e propozoi kandidat për Çmimin Nobel për Paqe.
Në vitin 1993 Grigore Vieru u zgjodh anëtar korrespondent i Akademisë Rumune.
Më 16 janar 2009, poeti pësoi një aksident të rëndë automobilistik në afërsi të Kishinjevit, çka i solli vdekjen.
Aura Christi u lind më 12 janar 1967 në Kishinjev (Moldavi). Ka mbaruar Liceun teorik rumuno-francez “G. Asahi” (1984) dhe Fakultetin e Gazetarisë në Universitetin Shtetëror të kryeqytetit të Moldavisë (1990). Ka filluar të botojë më 1983. Më 1988 u caktua redaktore në revistën Rinia e Moldavisë (Tineretul Moldovei), ndërsa më 1991 u bë kryeredaktore e revistës kulturore Galaksia Gutenberg (Galaxia Gutenberg).
Më 1993 largohet nga Kishinjevi për në Bukuresht. Aty punoi fillimisht si redaktore rubrike në revistën Bashkëkohësi. Ideja Evropiane (Contemporanul. Ideea Europeană); në vitet 1999-2001 u emërua zëvendëskryeredaktore, ndërsa nga viti 2002 është kryeredaktore e revistës së lartpërmendur. Së bashku me Andrej Potlogun, në tetor 2003 themeloi Fondacionin Kulturor Ideja Evropiane dhe Shtëpinë Botuese Ideja Evropiane, ndërsa më 2005 – Grupin Ideja Evropiane & EuroPress.
Ka botuar në revista të mirënjohura në Rumani, Francë, Gjermani, Belgjikë, Itali, Suedi, Rusi, SH.B.A.. Krijime të saj janë përfshirë në antologji të botuara në Francë, Suedi, Rumani, SH.B.A., Gjermani, Rusi, Republikën e Moldavisë, Belgjikë. Është antare e Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë dhe e PEN-klubit.
Vëllime poetike: Nga ana tjetër e hijes, 1993; KundërMeje, 1995; Ceremonia e Verbimit, 1996; Lugina e Mbretërve, 1996; Mos më prek, antologji, 1997, 1999; Muri i fundit, 1999; Zambakët perandorakë,Elegji Veriore, 2002; Libri i joshjes, antologji, 2003. antologji, 1999;
Libra me ese: Copëza qënieje, 1998; Labirinti i mërgimit, 2000, 2005; Shpati tjetër, 2005; Ushtrime fati, 2007; Feja e të gjallit, 2007; Tri mijë shënja, 2007
Romane: tetralogjia Shqiponja nate: Skulptori, vëll. I, 2001, 2004; Nata e të huajit, vëll. II, 2004; Lojrat e mëdha, vëll. III, 2006; Dëbora e qëngjave, vëll. IV, 2007.
Libra publicistikë: Gostia e gërmave; Dialogje me…, 2006
Përkthime: Anna Ahmatova, Poezi dhe fat, 2001; Valerij Voroncov, Rumania, 2003
Përgatitje dhe përkujdesje botimesh: Romani rumun në kolokiume, 2002; Nicolae Breban · 70, 2004; Çështja hebraike, 2006; Ion Ianoshi - 80 (në bashkëpunim me Aleksandru Stefaneskun)
Libra të botuar jashtë shtetit: Geflüster/Pëshpëritja,vjersha, 2002 (Shtëpia Botuese Dionysos, përkthyer nga Christian Schenk, Gjermani); Elegien aus der Kälte/Elegji nga sfera e të ftohtit, vjersha, 2008 (Shtëpia Botuese Pop Verlag, përkthyer nga Edith Konradt, Gjermani)
Çmime letrare: Çmimi për poezi i Ministrisë së Kulturës së Rumanisë, 1993; Çmimi për poezi i Akademisë Rumune, 1996; Çmimi për poezi i Bashkimit të Shrimtarëve dhe i Shtëpisë Botuese Vinea, 1997; Çmimi për ese i Bashkimit të Shkrimtarëve të Moldavisë, 1998; Çmimi për poezi „Jon Shiugariu”, 1999; Çmimi për roman i revistës Tomis dhe i Degës së Dobruxhës të Bashkimit të Shkrimtarëve të Rumanisë, 2001; Çmimi për poezi i revistës Antares, 2003; Çmimi për roman i revistës Kuvendime letrare (Convorbiri literare),2004; Çmimi „Autori i vitit” (Shoqata e Botimeve Letrare dhe e Shtëpive Botuese të Rumanisë, 2007).
***
„[…] ja, në fjalët e Aura Christit, tek rrjedh i bollshëm, nga burime të fshehta, lumi jetëdhënës i poezisë, të mos na trembë retorika e gërmave të mëdha, të Poezisë së madhe.”
„Aura Christi është ajo që zotëron më thellë kuptimin e tragjikes. Diskursi lirik i saj, me fuqi fjale dhe përfytyrimi të jashtëzakonshëm, nuk e anashkalon patosin […]”
„Duke shkruar një poezi vitale, të shkapërderdhur, të vrrullshme, Aura Christi ze vend në fushën e forcës së rinisë së saj shpërthyese të natyrshme, së cilës nuk i ve zigzage e me të cilën përpiqet të shkrihet me mënçuri lirike. Është një „ethe e shëndetit”, që të përdorim fjalët e një moralisti të shquar frëng, që i siguron diskursit jo vetëm një lloj bashkëshoqërimesh, – të gjera, retorike, - por edhe një ritëm dyndës, një rrjedhje gurgulluese, një ton vetëkënaqës, fitimtar, si një valëvitje flamuri i un-it, në një ajër ku „përjetësisht bie erë fillimi, erë dite të papërfunduar” . […]”
„[…] një poezi himn, diellore, solemne, e ashpër në artikulimet e saj sintaksore, që sikur nuk do t'ia dijë aspak për ritmet e lehta, e ngjizur mbi ngrehinat e përkushtimit dhe të kredos, të cilit i shërben ethshëm, gati-gati me fanatizëm. Në krejt poezinë e Aura Christit, pa të dytë për nga problematika dhe shtjellimet e saj, ku un-i pasqyrohet në një didakticizëm të lartë, qëndrimet mishërohen në një titanizëm në të cilin lavdimi i hyjnisë dhe davaritja e un-it përbëjnë pamjet e të njëjtit diskurs. Ky është shkaku që pohimet, në rreptësinë e tyre, ngandonjëherë duken brutale, me një ashpërsi që nxjerr në pah vënien e krejt lirikës nën shënjën e poezisë së konceptit. […] një poezi, lirizmi i së cilës është gdhendur lirshëm në shkëmb me daltë [...]”
