Kopi Kyçyku: Edhe një herë rreth zanafillës së gjuhëve të Evropës

-->

(Dhjetë vjet nga botimi i një vepre madhore)

-->

Në vitin 2000, gjuhëtari i mirënjohur italian Mario Alinei nxori në dritë “Origini delle lingue d’Europa”, punim i gjerë, në dy vëllime, me afro 1900 faqe. Kjo vepër tërhoqi menjëherë vëmendjen e studiuesve, jo vetëm të gjuhëtarëve, por edhe të historianëve, arkeologëve, numizmatëve etj, të vendeve të ndryshëm. Në Rumani ajo u bë objekt debatesh e analizash, që gjetën pasqyrim edhe në shtypin e specializuar. Ndër më aktivët e më “të nguturit” (si kohë) në zbërthimin me sy kritik të veprës së lartpërmendur, ishte gjuhëtari Mihai Vinereanu, opinionet e të cilit do t’i përmendim në vijim.

Njëra nga idetë qendrore të kësaj vepre është Teoria e Vazhdimësisë (TV), teori që nuk pranon idenë e katastrofave historike, pra të shfaqjes e, përkatësisht, të daljes nga historia të grupeve të tëra etnike e, si rrjedhojë, të disa gjuhëve apo grupgjuhësh, pa përjashtuar procese të thella shndrrimesh në periudha të gjata kohore, pa mohuar plotësisht hibridizimet (kryqëzimet) dhe as zhdukjen e disa gjuhëve, në rrethana të caktuara. Sipas kësaj teorie, është tepër e vështirë, madje pothuajse e pamundur të pranohet asgjësimi i masave të mëdha të folësve, të disa gjuhëve apo grupgjuhësh. Gjithnjë sipas kësaj teorie, autori është i mendimit se grupet e mëdha të sotme linguistike të Evropës janë ngjizur qysh në Neolit, madje edhe më herët, duke vazhduar të mbijetojnë deri në ditët tona.

Teatru Universal I

Teatru Universal II

Teatru Universal III

Dy dialekte - një gjuhë

Kopi Kyçyku

Periudha nga kryengritja antiosmane e Bosnjë-Hercegovinës (1875), deri në fund të Luftës së Parë Botërore (1918), shënon një etapë mjaft të rëndësishme, dinamike dhe plot arritje në historinë e të gjithë popujve të Evropës Juglindore. Ajo përfaqëson jo vetëm hedhjen e disa hapave specifike për secilin komb në rrugën drejt modernizimit dhe evropianizimit, por edhe përmbushjen e idealeve përkatës.

Prej shekujsh, duke qënë të përfshirë brenda formash të ndryshme imperiale, popujt e rajonit nuk patën shtet të tyrin. Për vdekjen sa më të shpejtë të „Të sëmurit të Bosforit”, pra të Perandorisë Osmane, ishin të interesuar jo vetëm popujt e sunduar egërsisht prej saj, por edhe Fuqitë e Mëdha. Kjo shpjegohet me potencialin e madh ekonomik e njerëzor, sidhe me rëndësinë strategjike të Perandorisë Osmane, si ndërlidhëse e Evropës Perëndimore me trevat e Lindjes e me krejt kontinentin aziatik. Nga ana tjetër, as Fuqitë e Mëdha, siç dëshmuan faktet e mëvonshëm, sidomos Kongresi i Berlinit (1878), nuk deshën të dinin për fatin e „të vegjëlve”. Në ato rrethana, „mozaiku” i popujve, aq i larmë për nga elementët e qytetërimit, fesë dhe gjendjes materiale, po bëhej gjithnjë e më i vetëdijshëm për fatet e veta, aq më tepër që edhe ardhja në pushtet e Turqve të Rinj (1908), i zhgënjeu keq, duke mos mbajtur asnjë premtim.

Të mos “bdaren e bastardohen”...

-->

Kopi Kyçyku

Thuhet se goja e fëmijëve, ashtu si ajo e profetëve, thotë të vërtetën. Njëlloj si profetët, edhe fëmijët jetojnë në një univers ideal, në të cilin bota e brendshme dhe ajo e jashtme mund të ndërtreten, mund të ngjizen e madje të lindin nga shoshoqja. Tek të miturit e vërteta i avitet saktësisë së matematikës e relativitetit të fizikës. Për ta e vërteta nuk është më shumë apo më pak e vërtetë, por thjesht e vërtetë. Duke shkruar këto, sjell ndërmend vocrraken kolumbiane, për të cilën Markezi dëshmon se e pat portretizuar për një konkurs tregimesh. “Kur të rritem, dua të bëhem mjeke e shquar, në një spital të madh të Nju Jorkut dhe, kur të vdesin të sëmurët, të vdes edhe unë bashkë me ta” - ve në gojë të vogëlushes shkrimtari i famshëm.

Kam pasur gjithmonë një admirim thuajse fëmijëror për të vërtetat e për zbulimet e mëdha, jo rrallë ngazëllyese për nga thjeshtësia e sidomos për nga vërtetësia e tyre. Por edhe për nga mençuria, për nga përpjekjet shpesh titanike që ndryjnë në vete dhe jo më pak për shpresën për më mirë që rrezatojnë dhe, pse jo, për humanizmin që na përcjellin. Ndër këto shpikje, njëra është pikërisht rrota, ky njëpërmasim i sferës universale, ky nënshtrim i harmonisë ndaj barrës së mundit e djersës, sidhe ndaj “kruspullosjes” së hapësirës që kompasi modest i dykëmbëshit e mbidimensiononte. Janë të mirënjohura e të mbarëpranuara ndihmesat e mëdha dhe virtytet gatinjerëzore të rrotës. Prandaj me të drejtë çanga e alarmit e mediave këto ditë tingëlloi fort për mbrojtjen e një simotre të saj të vitit 168 para Krishtit, - të gjetur në Antigone, - objekt me rëndësi të veçantë për historinë e arkeologjisë sonë. Ajo nuk duhet lënë kurrsesi të pësojë fatin e qindra objekteve vlerërralla të kultit kristian e mysliman në kohën e monizmit në emër të luftës inkuizicioniste-mesjetare kundër “mbeturinave prapanike dhe paragjykimeve fetare”.