(Radiografi e çiltër për vete dhe për të tjerë)
Intervistë dhënë shkrimtarit Hiqmet Meçaj
Patet omnibus veritas; nondum est occupata.
Multum ex illa etiam futuris relictum est.
Seneca (Epist., 33, 11)
Prej saj ka mbetur e ka tepruar, madje edhe për ata që do të vijnë paskëtaj.
(Lucius Annaeus Seneca, i njohur si Seneka Filozofi,
viti 2 para Krishtit - viti 65 pas Krishtit), Epist., 33, 11.
Jungjat, bashkëkombës të kudondodhur!
Kur në fillimvitin 2005, poeti, prozatori dhe eseisti i shquar Hiqmet Meçaj më propozonte me modesti t’i jepja një intervistë për revistën “Muaji” të Athinës, - duke më dërguar edhe pyetjet përkatëse, - e ndjeva veten më të vlerësuar nga sa e meritoja. Por këmbëngulja e tij dashamirëse më bëri të pranoja. Intervista u botua, e shoqëruar me disa fotografi. Kur e falenderova, Hiqmetit iu shtua “oreksi”. “Të lutem ta zgjerosh më tej, se ke gjëra tepër interesante” më thoshte ato ditë në një mesazh elektronik, duke formuluar kësaj here një numur të madh pyetjesh, të cilat dëshmonin se e pat ndjekur hap pas hapi dhe e njihte mirë veprimtarinë time dhe jo vetëm timen, por edhe të tim biri, Ardianit. Përgjigjjet që dhashë, jo gjithmonë lakonike, patën si rrjedhojë shndrrimin e intervistës në një libër të vërtetë me mbi dyqind e gjashtëdhjetë faqe! “Më dhe gishtin, por të mora krahun” i thashë atëhere me të qeshur dhe shtova: “Revista Muaji nuk ka më vend për gjithë Vitet që pasqyroj në përgjigjjet ndaj pyetjeve të tua.
Ç’është e vërteta, jo rrallë kisha ndjerë nevojën të dëshmoja me zë të lartë shumë gjëra për veten e për të tjerët, por ndruhesha se paskëtaj shumëkush, me plot të drejtë, mund të më qortonte: “Kush të pyeti ty, që na i thua gjithë këto?” E, pra, u gjend një njeri i tillë, me emrin Hiqmet Meçaj, sa i madh si krijues, aq edhe si njeri,,i cili më pyeti dhe bëri të mundur që, në 2006-ën dialogu midis dy bashkëmoshatarësh të mërguar të fitonte përmasat e një rrëfimi të mirëfilltë „radiografik”.
… Ishte shkurti i 2007-ës. Ia hipa autobuzit dhe, pas një udhëtimi tejet të gjatë, i cili çuditërisht nuk më lodhi aspak, e pashë veten në Athinë. Dita nuk kishte aguar ende dhe mëdyshja po më mundonte: t’i njoftoja a, më saktë, t’ua prishja gjumin Meçajve, at e bir? Më në fund e ndava mendjen: i mora në telefon. Nga skaji tjetër i fillit veshin ma ngrohën fjalët: “Mirseardhe, vëlla! Për pesë minuta na ke aty”. U preka dhe i gëlltita lotët me zor, pa dhënë dot përgjigjje. Të dy ia behën më shpejt nga sa premtuan. M’u hodhën në qafë si të kishim dalë nga i njëjti bark nëne dhe mbetëm një copë herë ashtu, të mbërthyer në krahët e njëri-tjetrit. Pasi pimë kafen në klubin më të afërt, u drejtuam për në banesën e tyre. Ishte një ngrehinë modeste, gjithaq edhe kthina në të cilën rrinin me qira prej shumë vitesh, at e bir. Hodha një sy rretheqark. Gjithçka fliste për rregull shëmbullor. Çdo gjë në vendin e duhur. Kurrfarë luksi. Me tepri ishte vetëm ngrohtësia e vetvetishme që rrezatonin këta dy njerëz të lidhur akoma më fort me njëri-tjetrin, jo vetëm nga gjaku, por edhe nga humbja e parakohëshme e njeriut të shtrenjtë: nënës dhe bashkëshortes.
Si çdo dashamirës i letërsisë, edhe unë, qysh herët, kisha shijuar hijeshinë e thellësinë e vargjeve të Hiqmetit, e më pas edhe të të të birit, Andit, njëherazi piktor po aq i talentuar, por deri në ato çaste nuk i kisha njohur personalisht. Kishim shkëmbyer vetëm mesazhe elektronike dhe kishim folur heraherës në telefon. Shpirtgjerët Meçaj më pritën, pra, me gjithë zemër në kthinën e tyre të ngushtë. Pasi më shëtitën e më gostitën me bujari, - duke pakësuar pa ngurrim kuotën tejet modeste të shpenzimeve të tyre të përditshme, - me të vënë kokën në jastëk, nga lodhja më zuri gjumi menjëherë. Në mëngjes, në të dy anët e shtratit “vigjëlonin” Meçajt, at e bir, a, më saktë, ngazëlleheshin që po çlodhesha, duke e dëbuar gjumin nga qepallat e tyre. Këtë herë, me të hapur sytë, nuk i mbajta dot më lotët, që filluan të rridhnin pa më pyetur.
Edhe në Athinë e pashë, e ndjeva, se shpirti shqiptar është në gjendje të bëjë gjithçka, ndoshta edhe të vetëflijohet, po e desh puna...
Ca trungje të shtrembër e të tharë, që do t’i hasni kur të shfletoni këtë libër modest, nuk ia dalin dot mbanë kurrsesi ta kërrusin e as t’ia cënojnë vertikalitetin lisit kryelartë që mban emrin: SHQIPTAR.
Kopi Kyçyku
Bukuresht, janar 2010
Moto: "Ji njeri, ji i drejtë dhe mos harro që, mbi ambicjet dhe intrigat, mbi lakminë dhe smirën, qëndron Përjetësia e Kombit, qëndron Dashuria për Atdheun. Aty duhet ta lemë pikëpjekjen gjithmonë, paçká se heraherës nuk mirëkuptohemi me njëri-tjetrin".
Hiqmet Meçaj: I nderuar zoti Kopi Kyçyku. Jo pak shqiptarë sot besojnë se jeta e dikurshme ishte mëse e varfër. Mirpo nga librat dhe dëshmitë e panumurta që i kanë rrënjët në ato kohëra, del se brezat që jetuan nën diktaturë kanë ç’t’i thonë ardhmërisë. Me çfarë mendimesh dhe gjendjeje shpirtërore do ta kishit nisur dëshminë tuaj, për më tepër që jetoni prej vitesh në mërgim?
Kopi Kyçyku: Para së gjithash falenderoj revistën Muaji dhe juve personalisht, zoti Hiqmet, që patët mirësinë të më bëni vend në kuvend. Është nder e privilegj i vërtetë, kur dihet se bota shqiptare ka plot si unë, madje edhe më të përgatitur. Ju jam gjithashtu mirënjohës që, përmes kësaj ftese për dialog, po më jepni mundësinë të rrëfehem, pa mbajtur as më të voglën rezervë, të bilbilój (e krijova, më duket një fjalë të re!). Besoj se kjo hapje zemre nuk është më pak e efektshme se sa ajo që çdo besimtar bën para klerikut, me të cilin komunikon përmes një dritareje të vogël, në gjysmëterr. Për më tepër, dritarja nga e cila po rrëfehem, i ka hapur kanatat drejt një hapësire me përmasa sa rruzulli tokësor, gjithkund ku jetojnë dhe punojnë shqiptarë.
Duke i falenderuar paraprakisht vëllezërit e mi të gjakut e të gjuhës për durimin që shpresoj të tregojnë duke e çuar deri në fund leximin e këtyre faqeve, i siguroj se dritarja nga e cila i shoh me sytë e shpirtit, u jep mundësinë të më këqyrin në dritë të vërtetë, pa truke apo iluzione optike.
Por, para së gjithash e mbi të gjitha, kjo është një përpjekje, që besoj se do të ma qetësojë sadopak shpirtin e lënduar nga mendime e veprime, jo një herë të papeshuara, të miat, por edhe të të tjerëve. Nuk përjashtohet rasti që, gjatë këtij dialogu, ndonjëherë t’i mëshoj më fort nga sa duhet pikërisht aty ku s’duhet, ngaqë, siç thotë populli, qimja në sy të tjetrit na duket tra, ndërsa traun e syve tanë nuk para e shohim. Sidoqoftë, edhe në ndodhtë një gjë e tillë, nuk e ka burimin në paragjykime a prapamendime, përderisa nuk ndjek asnjë synim tjetër përveçse të tregoj me vërtetësi e me qartësi ato që ndodhen e ndodhin në zemrën e në ndërgjegjen time. Vetëkuptohet se, për shkak të kohërave të vështira që kemi kaluar, rrëfimi i kujtimeve nuk mund të mos përmbajë edhe doza pamfletore.
Do të përpiqem të mbaj parasysh bindjen e indianëve: sa më tepër ligësi të durosh, aq më tepër e keqe vdes në botë. Për këtë shkak, por edhe me synimin që këto kujtime të përcjellin një kumt mirësie e mbarësie, disa personazhe të cilët kanë qënë e kanë mbetur të mbrapshtë ndaj meje, ndaj të tjerëve, por edhe ndaj vetvetes e jetës në përgjithësi, do t’i emërtoj me rrokje. Kësisoj, lexuesi do të mbajë qëndrim vetëm ndaj sjelljes e veprimet e papëlqyera, pa ditur se cilët fshihen pas tyre. Ndonjë „të paemri”, vulëhumburi, varrdhjeri, - me të cilin kam lënë në radhë të parë Zotin të merret, - as rrokjen nuk ia jap. Përndryshe rreziku i rënies në banalitet nuk është i vogël… Në këto çaste më vjen ndërmend proverba hebraike: „Më mirë të jesh në kafazin e luanit, se sa në kokën e dhelprës”. E, pra, di që nga çiltërsia buron një forcë e papërmbajtshme, e cila i shkund e i shkundullon shpirtrat e veckël, edukata e të cilëve merr fund njëheresh me sajimin dhe hallkëzimin e makinacioneve të rëndomta.
Në rast se paskëtaj do të paditem për realizëm të skajshëm, e pranoj këtë rrezik, sepse, sido që të ndodhë, rreziku është më i fisëm se sa përulja.
Paraqitja lakuriq e së vërtetës ngjan me një kryengritje a revoltë, që e fillojnë pak vetë. Kam pasur gjithmonë simpati të veçantë për „pakicat”, prandaj edhe nuk kam frikë të jem pjesëtar i një revolte të tillë. Dihet se kur një ide, - këtë herë ajo e së vërtetës, - ngadhnjen, menjëherë shfaqen, si kërpudhat pas shiut, grupe oborrtarësh, lajkatarësh e sahanlëpirësish. „Edhe ne kemi luftuar për të vërtetën” do të rrahin gjoksin me zë të lartë. Këta tipa mbartin tri sëmundje, që i kemi „peshqesh” nga pushtuesit gjatë shekujve: orientalizmi (dembelizmi), bizantinizmi (intriga, provokimi), bajraktarizmi (kapadaillëku).
Të largohesh nga lufta është e ndershme vetëm atëhere kur çdo shpifje do të jetë zhdukur. Sot nuk lipset të shqetësohemi për shkak të disa plagësh dhe të ndruhemi se mos e çojmë tendencën në ekstrem. Qysh në krye të dramës së vet „Shampi”, autorja Zhorzh Sand besonte se „e vërteta del më shpejt në dritë nga lëvizja e të gjallëve, se sa nga gjumi i të vdekurve”. Një brez i ri nuk e pason të vjetrin pa tronditje: duket se kanë perënduar ato kohëra kur, megjithse mbreti ishte duke dhënë shpirt, turmat vazhdonin të bërtisnin: „Rroftë mbreti!”
Nuk më hiqet nga mendja porosia që jep Sharl Pegi: „Thuaj të vërtetën, asgjë më shumë se të vërtetën; të vërtetën marroke thuaje marrëzisht; të vërtetën e mërzitshme thuaje mërzitshëm; të vërtetën e trishtueshme thuaje trishtueshëm” . Nuk është me më pak rëndësi të mos pretendosh se ato që thua ti janë e vetmja e vërtetë e kulluar, sepse „besimi që e vërteta është unikale dhe që ti je pronari i saj, është rrënja më e thellë e së keqes në botë” (Maks Born).
Duhet të kemi burrërinë të pranojmë atë që nuk mund të ndryshohet; të kemi guximin për ta ndryshuar atë që mund dhe duhet ndryshuar dhe të kemi mënçurinë që dy të mësipëmet t’i dallojmë nga njëra-tjetra.
Përsa më përket, me të njëjtën lehtësi që them fjalën e mirë, them edhe kritikën; shumë-shumë hesht (se murit nuk i bihet me kokë!)
Këtu duhet shtuar se, jo rrallë ndodh që çka dëshiron zemra (nënvetëdija) me vrrullimet e nxehta, nuk e pranon koka (vetëdija) me arsyetimet e ftohta. Zemra dhe koka, pra, nuk para merren vesh me shoshoqen, prandaj edhe ndodhen larg njëra-tjetrës.
Së fundi, të paktën këtë herë, jam i bindur se pikërisht ndershmëria dhe çiltërsia ndaj vetvetes, - që cilësohen vlera madhore, - më orientuan në mënyrë të natyrshme drejt dëshmive memorialistike. Ndjehem fatmadh që u linda në një kohë krejt të pazakontë (në zjarrin e luftës çlirimtare), pashë rënien e komunizmit dhe ndrrimin e shekujve e të mijëvjetshave.
(vijon)
