Valeriu Matei u lind në të njëjtën datë, pra më 31 mars, me
poetin e madh rumun Nikita Stanesku. Për këtë arsye, çdo fundmars, Matei vjen
nga Kishinjevi në Plojesht, në qytetin e Nikitës, për të ripërjetuar momentin yjor ndërmjet qenies, metafizikës
dhe historisë. Valeriu Matei është një nga figurat emblematike të lëvizjes së
Rilindjes Kombëtare të Besarabisë. Kur ka qenë e nevojshme, poeti ka veshur
edhe përkrenaren e politikanit. Nuk u kaplua nga ky mision dhe i dha poezisë
zgjidhje estetike të mbamendshme. E ka përqafuar fort metaforën me historinë,
duke u bërë poet modern, me zotërim të shkëlqyer të gjuhës rumune. Ka përkitje
të thella me poezinë e madhe rumune. Ioan Aleksandru ka zbuluar tek Valeriu
Matei “një fuqi të fjalës dhe një thellësi të ligjërimit si rrallëherë mund të
haset tek një i ri i sotëm, në gjuhën e Emineskut” . Për Valeriu Matein poezia
është një mënyrë përjetimi yjnor, një mjet mbijetimi, por, në rast nevoje, edhe
një mburojë e shtizë. Një poet i shquar dhe një njeri me mirësi të madhe. Një
mik i rrallëgjetshëm. (George Parzha)
Ekuacionet e pezmit
(Ecuaţiile
disperării)
1.
qytetthe mbi eshtra, Xhokonda të mbështjella në
veshjen e tymtë të një buzëqeshjeje
të hapur si një stacion treni,
Danubi prej lotësh nuk ka më shtrat
kripa e dherave është kalbur në gjak,
jo fitore, jo vetmi,
qeni hipur majë piramidës
do të vdesë në trekëndshin vigjilues
i dërrmuar në mesnatë
prej një fije bari
2.
përmes mendimit kolektiv të rrugës
kalon rinia e përskuqur e mjegullës
hipur mbi kalë të bardhë,
kalon shqiponja e mbarsur e shënjuar
në të vetmen vijë të trurit
me yllin e kuq në pesë cepa të verbër,
kalon kamioni me xhamat të vrimuar
nga mustaqet e mëdha të xha xho-së,
kalëron një bullafiq i vrenjtur
mbi jetën politike
dhe një rreze e përkthyer në prapashtesat e habisë
puthitur me një emër apostulli,
kalojnë, kalojnë, na kalojnë,
nëpër mendimin kolektiv, nëpër
mënyrën e të menduarit të përbashkët
kurrgjëja, orvatja e kurrgjësë,
fjalimet e kameleonëve gagaçë
gjasmues të mendimit kolektiv të rrugës
3.
ka diçka përtej fjalëve -
domethënia e fshehur e çastit që ka ikur,
kuptimi i kuptimit ku lëviz
si në një kënetë që ka zënë
kore të hollë në diell,
asnjë hap majtas,
asnjë hap djathtas
kuptimit të kuptimit -
përtej është shurdhimi i dritës
asgjë nuk të prêt përpara,
asnjë ushtri milingonash nuk ta prêt udhën,
asgjëja të ndjek nga pas,
ka diçka përtej fjalëve
kur këneta e heshtjes mbulohet nga luspa
peshqsh që rrëshqasin si lotuse të tharë
të mirë për një pije të harresës
së kuptimit të kuptimit,
ngriji qepallat dhe kalo me shikim
gjithnjë më tej, derisa të bëhesh
urë e pashme përtej kënetës,
tingull i qartë i dritës së vonë
për hatër të afrimit të kuptimit
të përtej fjalëve
4.
vetmia e një poeme më fillikate se unë
e zhvillon çastin pa iluzione, iluzionin e çastit,
plasaritja e mendjeve bëhet njëherazi me
hedhjen e shtizave të përtej Uralit -
ç’gjueti, o Zot, dhe bie shi me shallvare
nga të cilët linden kazakë duke vallzuar,
goditje nga trekëndshi, nuhatje gjaku,
brohoritje... rroftë vetmia
e poemës pa vetmi,
të vetmes poemë të një ikjeje
si një shkundje ëndrrash,
si një rizbutje fajkonjsh
maj-qershor 1993
Këmisha e Grigore Vierut
(Cămaşa lui Grigore
Vieru)
Në ballkonin ku Poeti vështronte qiellin,
si një flamur të thyer në një luftë të padrejtë,
këmisha e tij e kaltëryer e kapur nga ngrica
e dimrit të ashpër, si një ushtar besnik pret
ta veshë Poeti; por ai ka ikur nga shtëpia
për të veshur këmishën e vdekjes – barrë e rëndë
për zemrën e tij të plagosur e të djegur
prej gënjeshtrës maskareshë, nga helmi barbar
hedhur mbi ne nga ustallarët e farsave
që kanë marrë pushtetin – urrejtja pa shpirt, pa tru,
qose i kuqërremtë, i mballosur me parrulla gjoja atdhetare,
me shikimin tërë qime dhe buxhetfryrë,
qatipi i ndyrë në shërbim të hordhive të neveritshme…
Me një rreze dielli në terrin e pafund
Poeti vinte për të të sjellë të vërtetën,
ashkël kombi, ndarë
dhe keqtrajtuar,
fëmijë jetim, që i është vjedhur e ardhmja.
Poeti përballte tufane dhe stuhi,
shira me gurë dhe çarje dheu
që të të sillte ikonën e të parëve të tu të vërtetë,
të të nxirrte prej territ përmes besës dhe fjalës.
Jo dimri e shtypi, jo mjegulla e natës -
humnera e gënjeshtrës dhe e urrejtjes e coptoi,
thika e Judës ia çau gjoksin e tij të brishtë,
koha e mbytur nga të fëlliqurit
e bëri të vishte këmishën e t’et të vdekur
në
udhëkryqet e fatit,
këmishën e përgjakur të vdekjes me të gjitha dhembjet e
saj...
Në ballkonin e Poetit rrezet e diellit të zbehtë e të nxirë
ledhatojnë fijen e jetësqë i ka mbetur në këmishën me yje,
si një zog i qiellit ajo përpëlitet dhe flatron në
pafundësi...
Thuaji, moj nënë e pikëlluar, Perëndisë,
që Poeti
vdiq,
Thuaji, nënë Marie, Zotit
që verbi nuk ka vdekur!
e diel, e diel, 18 janar 2009
Shira në prill
(Ploi în aprilie)
bie shi në prill me zhurmë hapash të lodhur
sikur me foshnjat jetime sot po vajton Perëndia
dhe nuk nxënka çadra e rinisë
(më të rinj me një vdekje vazhdimisht)
siç rrimë pas shtizave të ftohta të shiut të mbështetur,
është dita e
Ringjalljes, por lajmi nuk i ka ziua të famshmit
e fatit, që të plotësohet, i mungon edhe një popull,
na kanë varrosur në pluhurin e urrejtjes së tyre
bëlbëzuesit e gëzueshëm tek marrin të hollat
dhe rruga e tyre është vazhdimisht në fillim,
e dyzuar si një gjuhë gjarpri,
kthesat i mbart përtej
zakonit, natyrës,
nga lugina e vajtimit retë zbresin ngadalë dhe të holla
fijet e ftohta të shiut si telat e këputur të harpave...
hapat ndërpriten të rrezatuar nga e tashmja e papërcaktuar,
masa e sfinksit të pluhuruar rreh agimet,
në kodikët e çastit parakalojnë të falur gabimet,
thirrja e memecërisë përkund regjistrin ngadalë
dhe bie shi sikur të tulatte
etjen e pasosur të vdekjes
në pllaja me varret e sapogërmuar...
dhembje dhe iluzione - zbrazëtia na mban rob
mbledh rripa mosgjëje mbi thundrën e shtatores së zgjyrës
11 prill 1999
În albaneză / Në
shqip: KOPI KYÇYKU
